Identificatie en plaatsing in de tijd van de Nederlandse zwarte Monopoly dozen uit de periode 1940-1968

De dozen uit de periode 1940-1968 kenmerken zich door een lange reeks van - soms kleine - wijzigingen in de uitvoering en onderdelen. Het is derhalve uiterst lastig een doos exact te identificeren zonder gedetailleerde kennis van de verschillen. Onderstaand overzicht, dat een onderdeel was van de voormalige HONGS website (Historisch Overzicht Nederlandse GezelschapsSpellen), is samengesteld door Rob van Linden op basis van de bestudering van een groot aantal verschillende zwarte dozen. Het is echter niet uitgesloten dat deze lijst toch nog onvolkomenheden bevat.

Naast deze zwarte dozen zijn nog diverse andere dozen verschenen in afwijkende kleuren als gevolg van materiaalschaarste in de oorlog, of als bijzondere editie ter gelegenheid van diverse jubilea (20 jaar, 25 jaar etc.). Ook zijn voorafgaand aan de eerste volledig Nederlandse doos in de periode 1936-1940 een tweetal types geïmporteerde Engelse mini-doosjes met los bord verkocht. Voor een beschrijving van deze overige uitgaves wordt verwezen naar het Spellenlab waar de voormalige HONGS Monopoly collectie tegenwoordig in is opgenomen of het internationale Monopoly Lexicon van Albert Veldhuis.

De roze gemarkeerde vakken geven unieke kenmerken of unieke combinaties van maximaal 2 kenmerken waarmee een bepaald type doos eenduidig kan worden geïdentificeerd.

De bij de verschillende types genoemde jaartallen zijn zo nauwkeurig mogelijk herleid op basis  van diverse historische gegevens en geven het jaar aan waarin dit spel voor het eerst werd uitgegeven.

Bijgewerkt 18 januari 2014 overzicht

Algemene variaties:

• Geverfde dobbelstenen komen in diverse soorten en kleuren voor en zijn niet bepalend voor een bepaald type doos.

• Het komt voor dat aan het begin van de productie van een nieuw type nog één (zelden meer dan één) onderdeel uit de restvoorraden van het voorgaande type werd gebruikt. Ook wordt soms aan het einde van een productieperiode al een onderdeel van het opvolgende type waargenomen. Indien dit structureel voorkomt (regelmatig waargenomen) wordt dit vermeld als een subtype, b.v. “Variatie: Type 4a”.

• Treft men een doos aan waarin de datering van bepaalde onderdelen wordt toegeschreven aan dozen die niet chronologisch op elkaar  volgen, dan is de kans groot dat het een samengestelde doos betreft met niet-originele onderdelen. Indien historische gegevens bekend zijn waaruit valt af te leiden dat een dergelijke doos toch origineel moet zijn dan wordt melding daarvan bij het Monopoly Lexicon op prijs gesteld.

• De opdrukken “Huisje met geld” en “Dobbelstenen en Pionnen” op de opvulstukken komen in diverse combinaties voor in verschillende dozen. Waarschijnlijk werden de opvulstukken min of meer willekeurig gebruikt op basis van beschikbare voorraad.

Updates:
26 februari 2011: onderscheid aangebracht in  twee types titel op deksel: « Monopoly De Luxe » en " Monopoly De Luxe " (n.a.v. info Larry Stap)
17 september 2010: Eigendomsbewijzen type Z10.1 en Z11 gecorrigeerd
2 jan 2010: Type Z16 met Cluedo assemblagefout nu genummerd Z16f
7 juni 2009: Controlebon en eigendomsbewijs Z12; toevoeging Z12a ivm overgang van oud naar nieuw type geld
1 juni 2009: Nederlands mini-doosje met los bord uit 1947 toegevoegd in overzicht met type nummer M3
21 mei 2009: correcties in Z1 - Z4; Z10.1 toegevoegd en correctie in speelbord Z11
19 november 2013: toevoeging overgangstype Z12.1. Doos met leeg vierkantje maar zonder advertenties in het deksel. Bord met scheepje-logo (collectie Richard Arling)
20 november 2013: toevoeging controle strook bij Z9 (collectie Richard Arling)
7 januari 2014: toevoeging controle strook bij Z8 (collectie Richard Arling)
18 januari 2014: toevoeging variatie in spelregels op langwerpig papier bij type M3 (collectie Richard Arling)
16 februari 2014: controlebon aangetroffen bij een Z11, qua type gelijk aan de bon van de Z10.1
12 april 2014: variatie Z15 opvulvakken met puntjesrelief toegevoegd